قلعه دختر یا قیزقالاسی یکی از جاذبه های بینظیر تاریخی میانه است که در دو کیلومتری پلی شکسته بر روی رود قزل اوزن (پل دختر میانه) در بالای کوه قافلانکوه واقع شده است. قلعه دختر میانه با شکل کثیرالاضلاع غیرمنتظمی خود، دره های عمیق و قلل تیز قافلانکوه را زیر پوشش خود قرار داده‌است.
قدمت:
قدمت بنای قلعه دختر میانه را مربوط به قرن ۷ هجری تخمین زده اند. ولی با توجه به پایه‌های ساخت قلعه و مصالح به کار برده شده تخمین به اوایل دوره ساسانیان نیز زده می‌شود.
وجه تسمیه:
درباره نام قلعه روایات مختلفی وجود دارد. به روایتی گفته می شود دختر پادشاهی بر علیه پدر خویش شورش می‌کند و پدر او را به نقطه دور تبعید می‌کند و برای وی قلعه ای ساخته و او را در آنجا حبس می کند. دختر شاه به امید آزادی خویش روز شماری می‌کند و چوپانی که آن طرف رود قیزل اوزن به چوپانی مشغول بوده توجه او را جلب می‌کند و این دو عاشق هم می شوند و چوپان هر شب رودخانه سرد و خروشان قیزل اوزن را می شکافت و به دیدار شاهزاده می آمد و شاهزاده برای آنکه رنج این کار را از چوپان رفع سازد، پلی برای او روی رودخانه می زند و چوپان اولین کسی است که از روی پل رد می‌شود و به دیدار شاهزاده می آید.
همچنین روایت است بازرگانی برای در امان ماندن دختر خود از دست مغولان برای دختر خود در این منطقه قلعه می‌سازد ولی به مرور زمان و حسن روابط و پس از مرگ بازرگان دختر وی برای توسعه تجارت بازرگانان آذربایجان با دیگر کشورها این پل (پل دختر) را می سازد.
عقیده باستان شناسان بر این است که این قلعه مانند قلعه دخترهای دیگر ایزدبانوی ناهید یا آناهیتا شاخته شده است. پرستشگاه‌های این ایزدبانو را اغلب در بلندی‌ها می‌ساختند و حاکمان و بازرگانان و کشاورزان هر ساله با هدایای نفیس عازم این پرستشگاه ها می شدند، چرا که ملکه ناهید فریاد رس زنان و آزادی و حریت نعمت و فراوانی آب و باران تنها کسی بوده که در اقتصاد و نبرد پشتیبان این مرز و بوم بوده است. این قلعه‌ها بیشتر در کنار رودخانه‌های عظیم و دریاها ساخته می شده است.
بنای قلعه:
قلعه دختر میانه از سه قسمت تشکیل می شود:
الف: دیوار بیرونی که قطورتر از دیگر قسمت ها بوده، به وسیله ۲۴ برج دیدبانی از قلعه پاسداری می شد. ۸ برج آن بر رودخانه قزل اوزن مشرف است.
ب: دیوار داخلی که این دیوار حافظ قسمت اصلی قلعه یا قلب قلعه بوده.
ج: قسمت داخلی قلعه که محل فرماندهی دژ محسوب می شود.
قلعه دختر میانه دارای یک دروازه و یک راه خروجی به ارتفاع سه متر می‌باشد که راه خروجی آن بیشتر به راه فرار شباهت دارد و به تخته سنگ‌ها و پرتگاه‌های خطرناک منتهی می‌گردد. در بالای یکی از این مدخل کتیبه ای بوده که بر اثر مرور زمان از بین رفته است.
این بنا با آجر و سنگ ساخته شده و بلندی دیوار (باروی قلعه) اطراف آن به ۴ متر می‌رسد.
در میان قلعه، دو منبع آب به ابعاد ۱۵*۱۰ متر و ارتفاع ۱۰ متر وجود دارد که آب آن به وسیله برف و باران تامین می‌شده‌است. دو ضلع قلعه از صخره‌های طبیعی و یک ضلع آن از سنگ‌های تراشیده شده تشکیل یافته‌است. علاوه بر آن چاه‌های زیادی نیز در قسمت‌های مختلف قلعه وجود داشته که در مواقع حساس از آب آنها استفاده می‌شده‌است.
در زمان حکومت شاه عباس صفوی، قلعه دختر میانه محل تجمع و استراحت راهزنان و اشرار بوده که باعث ناامنی منطقه بودند. به دستور وی دیوارهای قلعه تخریب شده است.
منطقه قلعه دختر، به علت داشتن جاذبه‌های مختلف و بینظیر خود ازجمله آثار باستانی قلعه دختر و پل دختر و همچنین از ساختارهای زیبای زمین شناسی مانند ساختار های تافونی، جریانی شدید صخره های که نوردی و پوست پیازی و داشتن انواعی از آگات ها مورد توجه ویژه قرار می گیرد. آب هوای مطبوع، طبیعت بسیار زیبا و در کنار آن رودخانه قزل اوزن که از کوه‌های کردستان سرچشمه می گیرد و دارای اهمیت گردشگری بسیار زیاد است و می‌تواند به یکی از مناطق معروف توریستی در ایران تبدیل شود.
