جنگل‌های ارسباران با برخورداری از جلوه‌های طبیعی متنوعی از صخره‌ها، جنگل‌ها، مراتع، رودخانه‌ها و کشتزارها، بهشتی زیبا را برای گردشگران خلق کرده است که بی‌انصافی است بگوییم دل کندن از این طبیعت بکر و بی‌نظیر برای هر گردشگر و هر طبیعت دوستی بسیار سخت است.

ارسبار یا آرازبار و قره‌داغ یا قراچه‌داغ نام‌هایی بودند که جنگل ارسباران در دوران‌های مختلف به آنها معروف بوده است.

از ویژگی‌های منطقه ارسباران شامل کوه‌های بلند و درختان گوناگون است که نگاه هر ‎‎بیننده‌ای را مجذوب و حیران خویش می‌سازد.

منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت ۸۰ هزار و ۴۲۷ هکتار در کناره‌های جنوبی رود ارس در حوزه شهرستانهای کلیبر و ورزقان واقع شده و به عنوان ذخیره گاه بیوسفر به ثبت رسیده که از ارزش‌های خاص گیاهی و جانوری برخوردار است.

ارسباران علاوه بر تنوع عظیم گیاهی، عمده‌ترین گونه‌های پستانداران و پرندگان حمایت شده یا کمیاب چون مارال، شوکا، پلنگ، خرس قهوه ای، کل و بز گربه وحشی و پرندگان حمایت شده‌ای همچون سیاه خروس، قرقاول، دراج، طرلان و سایر پرندگان شکاری و طیف وسیعی از پرندگان کوچک (پاسری فرم‌ها) را نیز در چتر حمایت خود دارد.

ارسباران در گذشته‌ای نه چندان دور به محدوده وسیعی از کناره رود ارس حد‌فاصل جلفا تا مغان و بلندی‌های سبلان، بزقوش و سهند اطلاق می‌شد.

این منطقه در شمال غربی آذربایجان شرقی میان سه رودخانه مهم “ارس” در شمال، ” ایلگنه‌چای” در غرب و “کلیبرچای” در شرق واقع شده و از جنوب به ارتفاعات “سایگرام” متصل است.

ارسباران را می‌توان از نظر تنوع گونه های درختی و درختچه ای و علفی و خشبی و همچنین از نظر تنوع جانوری به عنوان یک ذخیره گاه بی نظیر شناخت که بر همین اساس و به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب، چشم‌اندازهای بکر و وسیع و شکنندگی و آسیب‌پذیری بالا، در سال‌های۵۰ و ۵۲ شمسی ابتدا به عنوان منطقه ممنوعه و سپس منطقه حفاظت شده معرفی و تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است.

این منطقه به لحاظ ویژگیهای منحصر به فرد طبیعی در سال ۱۳۵۴ از طرف یونسکو عنوان ذخیره گاه زیست کره را نیز دریافت نموده و از شهرت جهانی برخوردار و به عنوان فسیل زنده نیز معروف است. براساس اعلام یونسکو، جنگل های ارسباران در زمره ۱۵ منطقه غنی جهان از نظر تنوع ژن‌های گیاهی و جانوری است.

در این منطقه بیش از یک‌هزار گونه گیاهی معادل ۱۵ در صد گونه های گیاهی کشور و با ۴۶ درصد کاربرد دارویی و ۲۰ درصد زینتی و ۱۷ درصد تغذیه ای ۲۸ درصد علوفه ای و۱۰ درصد حفاظتی و پنج درصد صنعتی وجود دارد که بلوط ، ارس، ممرز، افرا، گیلاس وحشی، سرخدار،گردو، گلابی، انار، زغال اخته، زرشک و سماقاز آن جمله هستند.

تنوع گونه های جانوری ارسباران نیز حدود ۳۲۰ گونه است که ۳۹ گونه پستاندار، ۲۲۰ گونه پرنده، ۳۸ گونه خزنده و دوزیست و ۲۲ گونه ماهی را شامل می شود که سیاه خروس گونه منحصر به فرد منطقه در کشور است و از سایر گونه های مهم می توان به قرقاول ارسبارانی، پلنگ، شوکا، کل و بز وحشی، گربه وحشی و گربه جنگلی و انواع پرندگان شکاری و مهاجر آبزی و کنار آبزی اشاره کرد.

از برنامه های مهم زیست محیطی و جالب توجه در گونه‌های جانوری منطقه ارسباران، احیای نسل “مارال “، گوزن منقرض شده این منطقه از ایران است که بر اساس آن اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌شرقی در فضایی به وسعت ۱۸۰ هکتار از اراضی مرکز تحقیقاتی “آینالو و عباس آباد” اقدام به احیای نسل این گونه منقرض شده نموده که نتایج مثبتی به همراه داشته است.

تابحال حدود یکهزار و ۸۰ گونه گیاهی مختلف در منطقه شناسائی شده که بلوط، سرخدار، ارس، پیرو، زغال اخته، افرا، گردو و ممرز از درختان و درختچه های مهم منطقه بوده و گیاهان مرتعی منطقه شامل گونه های متنوع گراس و نباتات علوفه ای مناطق نیمه خشک استپی است.

حدود ۳۲۰ گونه جانوری در منطقه حفاظت شده ارسباران وجو.د دارد که از پستانداران شاخص آن می توان به کل و بز، پلنگ، سیاه گوش، خرس قهوه ای و گربه وحشی اشاره کرد که در کنار این پستانداران بیش از ۲۲۰ گونه پرنده چون کبک دری، قرقاول، دراج، سیاه خروس و انواع پرندگان شکاری مانند عقاب طلائی، عقاب شاهی، سارگپه جنگلی، طرلان، بحری، بالابان به همراه ۳۸ گونه خزنده و دوزیست و ۲۲ گونه ماهی در منطقه ارسباران شناسائی شده است.

آثار تاریخی و فرهنگی منطقه ارسباران

کلیساهای منطقه ارسباران عموماً نزدیک به یکصد سال قدمت دارند که جزو جاذبه‌های تاریخی منطقه محسوب می‌شوند و از مهمترین آنها می‌توان به کلیسای آینالو، کلیسای وینق و کلیسای ناپشته اشاره کرد.
گورستانهای تاریخی متعددی نیز در منطقه وجود دارد که برخی از آنها دارای شواهدی مربوط به سده های پیش از میلاد هستند که گورستان وینق ، گورستان داش باشی ، گورستان تازه کند و گورستان آینالو از مهمترین این گورستان های تاریخی بشمار می روند.
قلعه های منطقه ارسباران از مصالح بوم آور ساخته شده که به نوعی بر جاذبه های منطقه ارسباران افزوده است. قلعه آغی، قلعه تاتار، قلعه تومانیانس آینالو، قلعه تومانیانس وینق، قلعه قره قوچ، قلعه بابک، قلعه ابریق و قلعه مکیدی از مهم‌ترین قلعه‌های منطقه حفاظت شده ارسباران هستند.
از دیگر جاذبه‌های مهم منطقه می‌توان به غار وایقان اشاره کرد که هم از لحاظ کاوش های باستان شناسی و هم از لحاظ طبیعی و غارشناسی دارای اهمیت ویژه ای است.
یخچال طبیعی ما بین روستاهای گندم نان و شیخ حسینلو، درخت کهنسال بلوط در روستای چریق و درختان چنار کهنسال در روستاهای شاه حیدر ، مکیدی و طوعلی سفلی از دیگر جاذبه های بیشمار منطقه حفاظت شده ارسباران محسوب می‌شوند که هر یک نه تنها در ایام نوروز، بلکه در تمام طول سال می‌توانند مقصدی مناسب برای گردشگران، سیاحان و دوستداران طبیعت و تاریخ باشند.

توصیف یک گردشگر کانادایی از کلیبر: شهری دورافتاده و خواب آلود در میا‌‌ن کوه‌های سر به فلک کشیده‌ای که قله‌هایشان در زیر مه‌ غلیظ از دیده پنهان شده اند. … مکانی است عالی‌؛ به طراوت و سر سبزی انگلیس و ورای ذهنیت ما از طبیعت کویری و خشک ایران.

برگرفته از سایت : http://www.bultannews.com